De Hogerhuis-zaak
Geschiedenis-project voor het studiehuis VWO
- De Hogerhuis-zaak
- Het Hogerhuis-project
- Vraagstelling
- Onderzoeksopdrachten
- Informatie voor de docent
De Hogerhuis-zaak
Op de late Sinterklaas-avond van het jaar 1895 drongen drie gemaskerde mannen de woning van boer Haitsma te Britsum (Noord-Friesland) binnen. Zij waren op zoek naar geld, waarvan in de omgeving bekend was dat boer Haitsma dit in voldoende mate bezat. De mannen werden echter gesnapt door boer Haitsma en de daar logerende broer van zijn huishoudster. Met lichte verwondingen namen de inbrekers de benen in de richting van het dorp Beetgum.
Daags erna kwam een onderzoek op gang dat de geschiedenis is ingegaan als de Hogerhuis-zaak: drie broers Hogerhuis, waarvan de oudste een verhouding had met de huishoudster van boer Haitsma, werden beschuldigd van de roofoverval en uiteindelijk veroordeeld tot 12, 11 en 6 jaar gevangenisstraf. Klassejustitie, zo meenden de socialisten en de bewoners van de omliggende "rode" dorpen.
Twee jaar later, in 1897, trok de Hogerhuis-zaak de aandacht van de jurist P.J. Troelstra. Hij was voor zijn partij, de jonge Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), in het kiesdistrict Leeuwarden net tot Tweede-Kamerlid gekozen. Troelstra ging op onderzoek uit en verzamelde een schat aan gegevens over de zaak. Hij kwam met verschillende onthullingen. Zo bleek dat ook boer Haitsma, net als Wiebren Hogerhuis, een affaire met zijn huishoudster had. Verder wist Troelstra de sporen na te trekken van drie andere verdachten, die kort na de roofoverval waren geëmigreerd naar Amerika of Duitsland.
Hoewel Troelstra er niet in slaagde de Hogerhuis-zaak heropend te krijgen, hield de "Nederlandse Dreyfus-affaire" de gemoederen in Friesland nog lange tijd bezig. Bij sommigen tot op de dag van vandaag: de Hogerhuis-zaak is nog altijd een precair onderwerp en de recente Friese speelfilm De Dream, met Peter Tuinman in de hoofdrol, bracht de Hogerhuis-zaak ook nationaal weer in de publiciteit.
Het Hogerhuis-project
In het project De Hogerhuis-zaak is het de bedoeling een antwoord te vinden op de hoofdvraag of de broers Hogerhuis al dan niet schuldig waren aan de overval. Aan de hand van onderzoeksvragen worden verschillende bronnen onderzocht. Het gebruikte bronnenmateriaal is afkomstig van Mr. P.J. Troelstra. Tijdens zijn speurtocht naar de ware toedracht bij de overval op de boerderij van Haitsma, verzamelde hij vier dikke portefeuilles materiaal. Dit bronnenmateriaal bevindt zich tegenwoordig in het Troelstra-archief dat beheerd wordt door het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam.
In iedere onderzoeksopdracht wordt een ander aspect van de Hogerhuis-zaak onder de loep genomen. Aan de hand van gerichte vragen worden verschillende bronnen onderzocht, zoals: brieven van de betrokkenen, verhoren door politie en justitie van alle getuigen en verdachten, persoonlijke aantekeningen van Troelstra, het vonnis van de rechtbank, krantenartikelen et
Vraagstelling
Hoofdvraag: Waren de drie broers Hogerhuis schuldig?
Deelvragen:
- Welke aanwijzingen pleitten tegen de schuld van de Hogerhuizen?
- Welke aanwijzingen pleitten vóór de schuld van de Hogerhuizen?
- Welke andere redenen kan het openbaar ministerie gehad hebben om de Hogerhuizen te verdenken/veroordelen?
- Welke andere personen kunnen worden verdacht? Waarom zijn deze personen verdacht? Welke redenen kunnen zij hebben gehad voor de inbraak?
- Waarom groeide de Hogerhuis-zaak uit tot een landelijke "rel"?
- Hoe reageerden buitenstaanders (pers/justitie/establishment/socialisten/regering) op de Hogerhuis-zaak? Wordt er geprobeerd een objectief beeld van de zaak te schetsten? Zo nee, welke redenen waren er om een gekleurd beeld van de Hogerhuis-zaak te schilderen?
Onderzoeksopdrachten
Tijdens het doornemen van het bronnenmateriaal dat bij de onderzoeksopdrachten is opgenomen, zul je veel namen en gebeurtenissen tegenkomen. De belangrijkste namen en gebeurtenissen uit de Hogerhuis-zaak zijn in de volgende lijsten bijeengebracht:
- Lijst van belangrijkste data uit de Hogerhuis-zaak
- Lijst van belangrijkste personen uit de Hogerhuis-zaak
- De daders? deel 1 (Wiebren en Keimpe Hogerhuis)
- De daders? deel 2 (Marten Hogerhuis)
- De slachtoffers (Gatze Haitsma, Iemkje en Sieds Jansma)
- De andere verdachten (Sybolt Alberda, Paulus van Dijk en Allard Dijkstra)
- Het dagboek van een betrokkene (Klaske Hogerhuis)
- Het lantaarntje (Tjeerd Stienstra)
- De heropening van de Hogerhuis-zaak (Justitie)
- Een socialistisch advocaat (Pieter Jelles Troelstra)
- De Friese pers
Dit onderwijsproject is gemaakt door Nico Markus in samenwerking met de geschiedenissectie van het Vossiusgymnasium in Amsterdam.