Gedwongen modernisering
De overtuiging dat het verschil tussen the West en the Rest een economische grondslag had, was voor veel politieke stromingen buiten Europa aanleiding om, net als in de Sovjet-Unie, economische ontwikkeling bovenaan de agenda te zetten. Daarbij formuleerden zij steeds eveneens een moderniseringsprogramma van bovenaf, dat naast economische en politieke ook duidelijke maatschappelijke en culturele aspecten had. Bestrijding van het analfabetisme had onvermijdelijk grote aandacht. In de Arabische en islamitische wereld verbreidde de drukpers en daarmee de verschijning van kranten en tijdschriften zich in het algemeen pas vanaf het einde van de negentiende eeuw. De IISG-collectie bevat desondanks ook ouder materiaal over het gebied, waaronder zelfs incunabelen (120).
De nieuwe media werden dankbaar gebruikt door hervormingsgezinde groepen zoals de Jonge Turken in het Ottomaanse Rijk (121-122). De Turkse republiek werd niet lang daarna onder het Kemalisme het terrein van een van de sprekendste voorbeelden van gedwongen modernisering van een grotendeels agrarische samenleving, met nadrukkelijk zichtbare fenomenen in de kleding, de invoering van het Latijnse alfabet en de leerplicht voor jongens en meisjes (123-126). Het IISG is tijdens de militaire dictatuur in de jaren tachtig begonnen een Turkse collectie op te bouwen, waarbij belangrijk materiaal kon worden veiliggesteld. De collectie strekte zich ook al spoedig uit over de grote Turkse migratie naar West-Europa.
De moderniseringsbewegingen lieten zich vaak door de Sovjet-Unie inspireren, maar vormden tegelijkertijd, ook door hun nationalistische element, een geduchte concurrent voor de communistische bewegingen in de betrokken landen. De verhoudingen tijdens de Koude Oorlog compliceerden deze spanning nog. In het olierijke Iran volgde Reza Shah Pahlavi een Westerse weg (127-130). Andere landen in de regio zoals Afghanistan (131), Egypte (132) en Soedan (133-135) hoopten op een vergelijkbare economische ontwikkeling en beproefden, al dan niet tijdelijk, verschillende variaties op het thema van de gedwongen modernisering.
