Illuminati
In 1776 stichtte Adam Weishaupt (1748-1830), hoogleraar Kerkelijk Recht aan de Universiteit van Ingolstadt, een geheim genootschap dat - nadat de namen Perfectibilisten en Bijenorde waren verworpen - bekend werd als de orde der Illuminaten. Deze beoogde zich door het aantrekken van vooraanstaande leden gaandeweg meester te maken van belangrijke maatschappelijke functies om zo een moreel bewind te kunnen vestigen, dat de burgers zou terugleiden naar hun oorspronkelijke staat van vrijheid en gelijkheid. Daartoe ontwierp Weishaupt een getrapte organisatie, met elementen uit de Vrijmetselarij en de Jezuïetenorde (zoals hij die zag), die onder leiding stond van een aantal hoge graden, waarvan het bestaan onbekend moest blijven. Alleen deze onzichtbare inner circle kende het eigenlijke doel van de orde; de lagere graden, wier inzicht nog ontoereikend werd geacht, verkeerden in de veronderstelling dat minder radicale resultaten werden nagestreefd. De Illuminaten probeerden ook bestaande vrijmetselaarsloges in handen te krijgen en te gebruiken voor propaganda en ledenwerving. Daarmee namen zij een manier van werken aan die ook door vele negentiende-eeuwse revolutionairen zou worden toegepast.
Vooral door de activiteit van baron Adolph von Knigge (1752-1796), de latere auteur van het immens populaire Über den Umgang mit Menschen, wist de organisatie zich vanaf 1780 vanuit Beieren over heel Duitsland uit te breiden en telde ze uiteindelijk tussen de duizend en tweeduizend leden. Naast een aantal vorsten behoorden ook intellectuelen als Goethe, Herder en Pestalozzi daartoe. De orde werd echter ontdekt en in 1785 verboden, waarbij hij door de van hogerhand bevolen uitgave van zijn programmatische en andere documenten sterk in de publiciteit kwam als het levende bewijs van hoe de Verlichting tegen de bestaande orde samenspande. Dit leidde er uiteindelijk toe dat de Illuminaten na de aardschokken van de Franse Revolutie werden aangewezen als de ondergrondse aanstichters ervan. In 1797 verschenen de twee bekendste exposés van deze samenzweringstheorie, van de hand van de Franse ex-Jezuïet Augustin de Barruel (Mémoires pour servir à l'histoire du Jacobinisme) en de Schotse natuurkundige John Robison (Proofs of a Conspiracy against All the Religions and Governments of Europe). In deze jaren van intense oorlog en verbijsterende revolutie maakte hun aanklacht een diepe en blijvende indruk.
Lees ook de vroegste toepassing van Barruels lessen (Pdf 192 Kb).
Bron: [Robert Clifford], Application of Barruel's Memoirs of Jacobinism, to the Secret Societies of Ireland and Great Britain, by the translator of that work, London: sold by E. Booker, 1798.
>> Zie ook het bericht over de Illuminaten van de hand van graaf Mirabeau in het hoofdtuk Jezuïeten.