Collecties vrouwengeschiedenis op het IISG: Nederlandse gids
Dit is een overzicht van primaire bronnen voor vrouwen- en seksegeschiedenis in de archiefcollecties van het IISG. De lijst is gebaseerd op de IISG-archivenindex en aangevuld met extra ingangen voor vrouwen wier papieren nalatenschap zich bevindt in het archief van hun correspondenten of familieleden en voorzien van enkele biografische en bibliografische aantekeningen. Vrouwenorganisaties en voor vrouwen belangrijke organisaties staan onderaan vermeld, evenals enkele bijzondere collecties. Deze gids verwijst alleen naar Nederlandse archieven; alle andere staan vermeld in de Internationale Gids.
De hier geciteerde boeken en tijdschriften vormen slechts een klein gedeelte van wat er in de bibliotheek van het IISG te vinden is; raadpleeg voor meer de online catalogus. Het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland bevat levensbeschrijvingen van veel van de hieronder genoemde personen.
Personen
Annie Scheltema (1884-1977)
Anna Catharina Adama van Scheltema-Kleefstra was de eerste bibliothecaresse van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis; zie ook: Het Instituut en Annie Adama
Publ.: 'Herinneringen van de bibliothecaresse van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis', Tijdschrift voor sociale geschiedenis (1978)11, 141-176.
Annie Averink (1913-1991)
Hanna J. Averink was actief in het verzet; bestuurslid van de CPN en secretaresse van de Nederlandse Vrouwen Beweging; actief in de Indonesië-commissie van de CPN; lid van de Eerste Kamer (1957-1969, met onderbreking), de Tweede Kamer (1966-1967) en de gemeenteraad van Haarlem.
Publ.: De betekenis en de rol van de communistische partij. [Samenvatting van een rede, gehouden op het symposium "De uitdaging van het marxisme" te Amsterdam, midden februari] (1957); Vrouwen en hun werk. Gelijk loon voor gelijkwaardige arbeid (1966)
Christina C. Bakker-van Bosse (1884-1966)
Feministe en pacifiste; actief in de Nederlandse Anti-Oorlog Raad; eerste voorzitster van de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenbelangen en Gelijk Staatsburgerschap (vanaf 1930).
Publ.: Ontwapening, staat, evangelie (met H. Roland Holst et al., 1932);
Lit.: Wat weet U van de Vrouwenbeweging? Uitg. v.d. Nederlandsche Vereeniging voor Vrouwenbelangen en Gelijk Staatsburgerschap (1935?).
Beatrice Boeke-Cadbury (1884-1976)
Quaker, pacifiste en onderwijsvernieuwster. Haar correspondentie en andere documenten zijn te vinden in het archief Kees Boeke.
Publ.: Staat of gemeenschapsleiding: een persoonlijke brief aan onze vrienden, om te verklaren hoe wij er toe zijn gekomen, ons te onttrekken aan den Staat (met Kees Boeke, 1922)
Lit.: Hans Jan Kuipers, De wereld als werkplaats: over de vorming van Kees Boeke en Beatrice Cadbury (1992).
Titia Bos
Zie ook het archief PSP-Vrouwen.
Publ.: Arbeidstijdverkorting : drie opstellen (met Bonne Wisman en Wim Combrink, 1982); Vrouwenarbeid: bevrijdend of onderdrukkend? (met Corinne de Beer et al, 1978).
Jeltje de Bosch Kemper (1836-1916)
Feministe; voorvechtster van economische zelfstandigheid en juridische gelijkwaardigheid van vrouwen; bestuurslid van (eerst) Arbeid Adelt, later Tesselschade; strijdster voor vrouwenkiesrecht; heeft zich actief ingezet voor beroepsonderwijs aan meisjes; betrokken bij de oprichting van de Vereeniging voor Ziekenverpleging, het Maandblad voor Ziekenverpleging (redactie) en de Nederlandse Bond voor Ziekenverpleging en de Amsterdamsche Huishoudschool; steunde het blad Belang en Recht. Haar papieren zijn te vinden in het familiearchief De Bosch Kemper. Zie ook het Archief van de Nederlandse Bond voor Ziekenverpleging
Publ.: Geschiedkundig overzicht der ziekenverpleging in Nederland gedurende de laatste vijftig jaren (1899); De vrouwenbeweging Overdruk: Vragen v.d. dag (1896).
Lit.: Johanna W.A. Naber, Het leven en werken van Jeltje de Bosch Kemper (1918).
Gerda Brautigam (1913-1982)
Journaliste, socialiste en Tweede Kamer-lid voor de PvdA (1963-1972).
Publ.: Het nut van de bejaarden in onze samenleving (1965).
Fré Cohen (1903-1943)
Fré Cohen groeide op in een joods sociaal-democratisch milieu. Naast kantoorbaantjes bij de pers van de arbeidersbeweging leerde zij het grafische vak in de avonduren. Zij was zeer betrokken bij de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) waarvoor zij veel drukwerk verzorgde. In 1927 hoorde zij met Jan W. Jacobs tot de oprichters van de Socialistische Kunstenaars Kring (SKK). Ook voor de gemeente Amsterdam ontwierp zij in deze periode veel drukwerk. Van haar hand ook is de omslag van de brochure Vrouwenarbeid van Hilda Verwey-Jonker uit 1938. Door verraad viel Cohen in 1943 in Duitse handen en maakte vervolgens zelf een eind aan haar leven. Zie de online collectiebeschrijving Werken van Fré Cohen en drie ontwerpen van haar hand in de collectie Socialistische ex librissen.
Lit.: Dick Dooijes e.a., Rond Paasheuvel en Prinsenhof. Fré Cohen (1977); Peter van Dam, Fré Cohen: 1903-1943: leven en werk van een bewogen kustenares: een catalogue raisonné (1993); Peter van Dam e.a., Overzicht van de door Fré Cohen ontworpen boekbanden, omslagen en stofomslagen (1993); Peter Manasse, Fré Cohen en de Socialistische Kunstenaarskring (2001)
Petra E. Eldering (1909-1989)
Pim Polak-Eldering. Juriste, vanaf eind 1945 redactiesecretaris van De Vrije Katheder; in 1950 geroyeerd uit de CPN; redacteur van Wetenschap en Samenleving en van Interlinks vanaf 1968.
H.W. Elffers-Hoeneveld
Uus Elffers-Hoeneveld. Redactiesecretaresse van Karakter, orgaan van het Nationaal Centrum Vorming Bedrijfsjeugd en de Nationale Stichting voor Mater Amabilisscholen; werkzaam in het vormingswerk werkende jongeren.
Jannie Eriks (1908-1990)
Jannetje D. Eriks. Pedagoge, vredesactiviste; gehuwd met socialist en pacifist Hein van Wijk; actief in de Nederlandsche Bond van Abstinent Studeerenden (NBAS), de Jongeren Vredesactie (JVA) en andere vredesorganisaties.
Johanna Feenstra-Muizebelt (1899-1981)
Verpleegster, sociaal werkster, woninginspectrice. Het archief bevat lezingen die ze hield over haar werk in de gezondheidszorg, 1931-1981.
Annie Gelok (1908-1993)
Districtsbestuurder CPN Groningen, landelijk partijbestuurder, actief in de NVB en in de afdeling Amsterdam Hoofddorpplein.
Amy Groskamp-ten Have (1887-1959)
De schrijfster van Hoe hoort het eigenlijk?. Knipsels van haar artikelen en korte verhalen in de collectie van het Nederlands Persmuseum.
Johanna N. ten Have (1898-1982)
Secretaresse van de Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid (Women's International League for Peace and Freedom sectie Holland) en andere vredesorganisaties. Het archief bestaat uit stukken betreffende deze organisaties.
Nienke van Hichtum (1860-1939)
Nienke van Hichtum is het pseudoniem van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer. In 1888 trouwde zij met de Friese politicus Pieter Jelles Troelstra (1860-1930), de leider van de Nederlandse sociaal-democraten van 1894 tot 1925. Het huwelijk werd in 1906 ontbonden. Zij schreef talloze kinderboeken, zoals het populaire boek Afke's Tiental. In het archief van Troelstra bevinden zich vijf brieven van haar.
Publ.: De geschiedenis van den kleinen Eskimo Kudlago (1898?); Een Kaffersche heldin (1901); Teltsjes yn skimerjoun (1920)
Lit.: Nienke van Hichtum : bibliographie samengesteld ter gelegenheid van de tentoonstelling, gewijd aan haar nagedachtenis (1939); Jacob J. Kalma, Nynke fan Hichtum en Afke fan Wergea. De skriuwster Sj. Troelstra-Bokma de Boer (1860-1939) en "Afke's tiental" (1967); Aukje Holtrop, Nynke van Hichtum : leven en wereld van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer, 1860-1939 (2005).
Tine Hofman-Harinck (1924-1993)
Was actief in o.a. in de Vietnambeweging en de buurtbeweging tegen de aanleg van de metro door de Nieuwmarktbuurt in Amsterdam.
Han Hoogen Stoevenbeld-Blom
Actief in het verzet; lid van de CPN en actief in de Nederlandse Vrouwenbeweging; redactiesecretaris van Vrouwen voor Vrede en Opbouw; later lid van de Socialistische Werkers Partij en de International Society for Socialist Studies; vanaf 1965 PSP-lid. Het archief bevat voornamelijk stukken die de PSP betreffen.
Trijntje Hulleman (1895-1970)
Verpleegster voor de Internationale Brigades in de Spaanse Burgeroorlog; later in bezet Nederland actief in het verzet. In 1943 gearresteerd en gevangen gezet in concentratiekamp Ravensbrück. Na de bevrijding kwam zij eerst in Zweden terecht, waar ze een jaarlang voormalige Ravensbrück-gevangen heeft verpleegd. Terug in Nederland, heeft zij zich nog ingezet voor Spaanse gevangenen en was ze actief in het comité Vrij Griekenland. Brieven van haar uit Spanje (1936-1939) bevinden zich in het archief Dora de Jong. Zie ook het archief Mathilde Visser
Cornélie Lydie Huygens (1848-1902)
Brieven van deze schrijfster, feministe en socialiste bevinden zich in de archieven van A.H. Gerhard, Karl Kautsky, Krijn A. van Langeraad, F. M. Wibaut, Julius Motteler, F. Domela Nieuwenhuis en de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond. Een brief van Ignaz Bahlmann betr. haar overlijden in het archief van Frank van der Goes
Lit.: zie Cornélie Lydie Huygens, de biografie door Ger Harmsen in het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland (of dl. V (1992), p. 125-132, van de gedrukte versie).
Henriette R. Ide-Bottenheim (1889-1981)
Lid van de SDAP 1912; mede-oprichtster van het wetenschappelijk bureau van de SDAP 1934; bewerkte het Britse Preparation for Marriage tot de Nederlandse uitgave Voorbereiding tot het huwelijk (Amsterdam 1935).
Dora de Jong (1877-1946)
Voorzitster van het comité Belgische Vluchtelingen in Nieuwendam; actief in drankbestrijdersorganisaties; later secretaresse van de Arbeidersgemeenschap der Woodbrookers, 1919-1940.
Jeanne de Jong (1904-1985)
Actief in het Sociaal-Anarchistisch Verbond en de libertaire beweging.
Diet Kamphuis-Engel (1905-1988)
Bijnaam: Rooie Oma. Actief in de PvdA, Rooie Vrouwen, Breda, mede-oprichtster van de Vrouwenraad Breda.
Emilie Charlotte Knappert (1860-1952)
Lerares, directrice van het Leids Volkshuis 1899-1915; directrice School voor Maatschappelijk Werk te Amsterdam 1915-1926; redactrice van Leven en Werken 1916-1936; schreef ook stukken voor Volksontwikkeling, De Smidse, Het Kouter, Tijd en Taak. Zie ook de archieven van Willem Banning; Frank van der Goes; Clara Meijer-Wichmann; de Arbeiders Gemeenschap der Woodbrookers (Bentveld) en Sociale Akademie 'De Karthuizer'.
Publ.: De School voor Maatschappelijk Werk, 1899-1924 (1924)
Lit.: M. de Meijer-van der Waerden, Zoekt een ster niet te ver: ter herdenking van het honderdste geboortejaar van Emilie Charlotte Knappert 1860-1952 (1960); Saskia Swart, Wellevenskunste: Emilie Charlotte Knappert (1860-1952) en volksopvoeding: haar denken, inspiratiebronnen en haar werk in het Leidsche Volkshuis 1899-1915 (Scriptie, Amsterdam, 1994); M.L. Bomhoff-van Rhijn, Leidse jaren van Emilie C. Knappert : 1885-1898 (Overdruk, Leids Jaarboekje, 1976); Maatschappelijk werk: opstellen aangeboden aan Emilie C. Knappert op haar zeventigsten verjaardag 15 juni 1930 (1930). Zie ook de biografie door Hermien van Veen in het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland.
Lenie Koppenschaar
Amsterdams gemeenteraadslid voor PvdA. Het archief bevat onder meer teksten van radio-lezingen over vrouwen 1939-1979.
Mina Kruseman (1839-1922)
Schrijfster, zangeres, pionierster van het Nederlands feminisme.
Publ.: Cendrillon en De moord aan Cendrillon gepleegd, gewroken (1880); Appèl à toutes les femmes du monde entier [1914?]; Mina Kruseman, 1839-1922: portret van een militante feministe en pacifiste (1978). Zie ook de biografie door Margot de Waal in het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland.
Jo Maas-Bovenkerk (1905-2005)
Jo Maas was vanaf de jaren dertig lid van de CPH en CPN; ze hielp Duitse vluchtelingen en werkte als verpleegster in de Spaanse Burgeroorlog. Met haar man Henk Maas was ze tijdens Tweede Wereldoorlog actief in het verzet. Het archief bestaat uit op schrift gestelde herinneringen aan de Spaanse Burgeroorlog.
Lau Mazirel (1907-1974)
Laura Carola Mazirel. Advocate, verzetsstrijdster, publiceerde over het gevaar van volkstellingen, de woonwagenwet, de vervolging van zigeuners; was tegen het huwelijk, erelid van het COC.
Publ.: Woonwagenvolk (1987)
Lit.: Jan Rogier, Drie vrouwen (1979)
Marie Mensing (1854-1933)
Onderwijzeres, socialiste, feministe; secretaris van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs; eerste landelijk secretaris van de Sociaal-Democratische Partij; redactielid van Evolutie, schreef over vrouwenkiesrecht, co-educatie, coöoperatieve huishouding en seksuele bevrijding. In archief Johanna van Gogh-Bonger
Lit.: Baanbreeksters (1960); Henriëtte Roland Holst-van der Schalk, Het vuur brandde voort: levensherinneringen (1949); zie ook de biografie door Fia Dieteren en Bauke Marinus in het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland (of dl. II, p. 89-91, van de gedrukte versie).
Henriette van der Meij (1850-1945)
Ook: Henriette van der Mey; pseudoniemen: Enrichetta, Itor. Lerares, feministe en eerste vrouwelijke dagbladjournalist in Nederland: in 1885 kwam zij in dienst van de Middelburgsche Courant, als redactrice buitenland. Haar aanstelling veroorzaakte veel opschudding, maar de sceptici zwegen toen zij zich tot een alom gerespecteerde verslaggeefster ontwikkelde. Ze bracht het zelfs tot waarnemend hoofdredacteur van de krant. Ze was ook redactrice van Belang en Recht en vaste medewerkster van het Weekblad van de ANDB. Van 1919-1922 was zij lid van de Hooge Raad van Arbeid.
Lit.: Hanneke Acker (red.), Voor zover plaats aan de perstafel: vrouwen in de dagbladjournalistiek, vroeger en nu (1986)
Hedwig Meijers-Kehrer (1892-1967)
Secretaresse van de Vooruitstrevende Partij voor Wereldregering en van de Vrijzinnig-Democratische Bond.
Frederike Meyboom (1871-1971)
Verpleegster, mede-oprichtster van Nosokomos, 1900; publiceerde over verpleegkunde en de verzorging van psychiatrische patienten.
Publ.: Nosokomos. Weekblad van de Ned. Vereeniging tot bevordering der Belangen van Verpleegsters en Verplegers
Lit.: Mimi Rijpstra-Verbeek, Dienend in het wit. Het levensverhaal van zuster F. Meyboom [1962]
Margaretha Meyboom (1857-1927)
Sociaal werkster en vertaalster; betrokken bij de organisatie van de Nationale Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid 1898; oprichtster van de Coöperatieve Huishoudvereeniging Westerbro te Rijswijk 1903.
Publ.: Van en over liefde, 3e dr. [1923];
Lit.: Claudine Bienfait [samenst.], Margaretha Meyboom door haar vrienden (z.j.); Saskia Poldervaart, 'Margaretha Meijboom en Westerbro. Coöperatieve huishouding als feministisch ideaal', Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis 14 (1994) p.46-60.
Clara Meyer-Wichmann (1885-1922)
Juriste, criminologe, feministe, theoretica van het syndicalisme en drijvende kracht van het Comité van Actie tegen de bestaande opvattingen omtrent Misdaad en Straf (CMS).
Publ.: De vrouw en de vredesbeweging in verband met de ontwikkeling der wereldbeschouwing (1917); Tegen de heerschende opvattingen omtrent misdaad en straf (3de dr. 1924); Inleiding tot de philosophie der samenleving. Met een levensschets van de schrijfster door J.B. Meyer (1925); Vrouw en maatschappij. Met een inleiding van H. Roland Holst-van der Schalk (1936)
Lit.: Bart de Ligt, Clara Meyer Wichmann als verdedigster der menschelijkheid (z.j.); Henriëtte Roland Holst-van der Schalk, Clara Meyer-Wichmann herdacht (1937); Tanja Kraft van Ermel, Clara Wichmann (1885-1922): een keuzebibliografie (1992)
Miep Minnaert-Coelingh (1906-1990)
Chemica, actief in de CPN en de vredesbeweging. Het archief bestaat uit stukken betreffende verschillende vredesorganisaties.
Brecht van den Muijzenberg-Willemse (1897-1984)
Als afgevaardigde van de CJB in 1921 in Moskou; vanaf 1935 betrokken bij de Werkgemeenschap voor Vernieuwing van Opvoeding en Onderwijs (VWO); actief in het verzet; Onderwijsspecialiste voor de CPN in de Tweede Kamer 1946-1948; redactiesecretaris van Vernieuwing 1945-1956; oprichter en bestuurslid Werkschuit 1952-1962.
Anna Ploeg-Ploeg (1894-1969)
Voorzitster van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs van de SDAP, respectievelijk Vrouwenbond van de PvdA afdeling Utrecht tot 1958; voor de PvdA lid van de Tweede Kamer 1951-1959. Publ.: Zorg voor het opgroeiend geslacht (1944); Het gezonde huwelijk (1951); De kracht van het zwakke geslacht (z.j.)
Marianne Philips (1886-1951)
Socialiste en schrijfster; werd als een van de eerste vrouwen gekozen tot gemeenteraadslid, voor de SDAP, in Bussum. Verkoos echter het schrijverschap en publiceerde zes romans, enkele novellen en twee verhalenbundels. In het archief Sam Goudeket
Publ.: Henri van den overkant. Een jeugd tusschen twee eeuwen(1936); Nieuwe grond (z.j.); Nieuwe grond (Stichting "Joodsche Arbeid", z.j.)
Lit.: C.M. Plettenberg, Een tragisch vrouwenleven: Marianne Philips en haar biecht (1995); Martje Breedt Bruyn, Tijdloze ogenblikken: een biografie van Marianne Philips (1998)
Henriette Roland Holst-van der Schalk (1869-1952)
Socialistisch dichteres en schrijfster over politiek, geschiedenis, filosofie en literatuur; eerst lid van de SDAP; in 1915 oprichtster van het Revolutionair-Socialistisch Verbond, dat in 1916 samenging met de SDP; lid van de CPH tot 1927; daarna vooral sympathie voor het religieus-socialisme. Zie ook het archief Hilda Verwey-Jonker
Publ.: Der vrouwen weg: een spreekkoor (1933); Vrouwen, luistert eens! (Sociaaldemocratische Arbeiderspartij in Nederland, z.j.); De taak der hedendaagsche vrouw in de maatschappij (1930); De vrouw en het communisme : rede [...] (z.j.)
Lit.: Elsbeth Etty, Henriette Roland Holst, 1869-1952: liefde is heel het leven niet (1996); Ursula Langkau-Alex, 'Freundschaft über Grenzen hinweg. Luise Kautsky und Henriëtte Roland Holst'. In: Grenzgänger. Persönlichkeiten des deutsch-niederländischen Verhältnisses (1998); J. Greshoff, Over Henriette Roland Holst en bibliografie van haar werk, voor zo ver bijeengebracht op de tentoonstelling bij boekhandel Lankamp & Brinkman, Amsterdam, 9-21 Maart 1935. (1935).
Annie Romein-Verschoor (1895-1978)
Schrijfster, historica; publiceerde o.a. over de positie van de vrouw en het feminisme.
Publ.: Vrouwenwijsheid: een bundel kritieken en essays over de vrouw (1980); Omzien in verwondering. Herinneringen (1970-1971); Vrouwenspiegel: een literair-sociologische studie over de Nederlandse romanschrijfster na 1880 (Reprint, waarin opgenomen Een eenzaam avontuur in de literaire sociologie (1977); De vrouw tussen idee en realiteit in de 18e eeuw en de romantiek (Overdruk, z.j.); Figuur en betekenis van Henriëtte Roland Holst-v.d.Schalk (1951?)
Vert.: Rosa Luxemburg, Brieven uit de gevangenis. (z.j.)
Lit.: Angenies Brandenburg, Annie Romein-Verschoor 1895-1978 (1988); Annie Romein-Verschoor : bibliografie 1910-1985: boeken, vertalingen, artikelen, besprekingen (1990)
Marie de Roode-Heijermans (1859-1937)
Schilderes, schetste o.a. portretten van figuren uit de internationale arbeidersbeweging. Haar schilderij 'Victime de la misère', waarop een prostitutuée stond afgebeeld, werd geweerd van de Brusselse wereldtentoonstelling van 1897. "Marie de Roode-Heijermans is tijdens haar leven een omstreden kunstenares. Ze wil met haar werk maatschappelijk onrecht bestrijden. Daarom schildert en tekent ze arbeidsters en arbeiders, maar ook de mensen die niet meer kunnen werken wegens ziekte of hoge leeftijd. Zo probeert ze een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de arbeidsomstandigheden en de sociale voorzieningen [...] De tientallen schilderijen en honderden pastels en tekeningen van Marie de Roode-Heijermans zijn zelden tentoongesteld en vrijwel nooit door musea aangekocht. Zo is ze in de vergetelheid geraakt. Na haar overlijden [...] is het meeste werk spoorloos verdwenen." (Uit de folder bij de tentoonstelling 'Een vergeten vrouw. De kunstenares Marie de Roode Heijermans', gehouden van 11 juni t/m 3 oktober in het Nationaal vakbondsmuseum, Amsterdam)
Lit.: J-W. Hubbers, Schilderes van sociale ellende: representaties van arbeid in het oeuvre van Marie de Roode-Heijermans (1859-1937) (Scriptie Nijmegen, 2004); W.J.C. Lommers, Marie de Roode Heijermans: socialistisch kunstenares (Scriptie Utrecht, 1994); zie ook Catharine Mariam Heijermans, de biografie door Ger Harmsen in het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland (of dl. VIII, p. 85-88, van de gedrukte versie).
Jan Rutgers en Mietje Rutgers-Hoitsema
Johannes Rutgers (1850-1924) was secretaris van de Nieuw-Malthusiaansche Bond; hield een spreekuur voor anticonceptie en leidde verpleegsters en vroedvrouwen op in het aanmeten van het pessarium; publiceerde over seksualiteit en anticonceptie.
Maria Wilhelmina Hendrika Hoitsema was onderwijzeres en feministe; medeoprichtster van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht voorzitster van de Nieuw-Malthusiaansche Bond (1899-1912); polemiseerde met Henriette Roland Holst over vrouwenarbeid. In archief van de Nieuw Malthusiaanse Bond. Zie ook het archief van Gé Nabrink
Publ.: J. Rutgers: Het geslachtsleven van den man. Een biologische studie. (c. 1915); Het gevaar van de vruchtafdrijving (z.j.); Het mysterie der voortplanting (z.j.); De groote waarde van het nieuw-malthusianisme voor de gezondheid (1915?); De ontwikkelingsgeschiedenis van de zedelijkheid (1911); Een boek voor jonge vrouwen en meisjes. Wenken voor het geslachtsleven. (Sexueele hygiëne) (1900); Is de prostitutie een noodzakelijk kwaad? (1914)
Publ.: M.W.H. Rutgers-Hoitsema: Bescherming van vrouwenarbeid, of Algemene arbeidsbescherming? Nader uitgewerkte rede (1910); Arbeidswetgeving en bizondere bescherming van vrouwenarbeid (1903); Nog eens: arbeidswetgeving en biezondere bescherming van vrouwenarbeid. Antwoord aan mevrouw Henriëtte Roland Holst (1904); De openbare zedelikheid en het Nieuw-Malthusianisme. Voordracht gehouden op de algemene vergadering van de Nationale Vrouwenraad van Nederland, in [...] Utrecht, op 15 April 1903; De vrijzinnige concentratie en de vrouwenbeweging Overdruk: Vragen des tijds (1916?)
Lit.: Henriëtte Roland Holst-van der Schalk, De vrouw, de arbeidswetgeving en de sociaaldemokratie: een antwoord aan mevrouw Rutgers-Hoitsema (1903); Christianne Smit, Maria W.H. Rutgers-Hoitsema: (1847-1934): een vrijgevochten vrouw in de eerste feministische golf (Scriptie 1995)
Franciska Schermerhorn-Mus (1900-1953)
Tandarts. Ging met echtgenoot Dirk (1900-1941) in 1924 naar de Sovjet-Unie. In 1936 werd Dirk gearresteerd; Frans Mus werd in 1938 verbannen naar Mordovië en werkte daar tot 1946 in een fabriek. Postuum werden beiden gerehabiliteerd.
Teuntje A. van Seters (1859-1892)
Het archief van Teuntje en haar broer Wouter bevat o.a. toespraken van Teuntje tot de Christelijke Jongedochtersvereeniging Perpetua, Zevenbergen 1876-1891.
Dimitra Sideris
Dimitra Sideris-Panagopoeloe, geboren in Griekenland 1923; Nikolaos Sideris, geboren 1919, overleden 1997; beiden emigreerden in jaren vijfig naar Nederland en vestigden zich in Utrecht; Dimitra publiceerde Van daar (1986) en Patrides (1993).
Nel Slis (1913-2001)
De Grand old lady of the press is nooit aan enig dagblad verbonden geweest. Begin 1943 kwam zij in dienst van de Monitoring Service of the Overseas Division van de BBC en in 1944 stapte ze over naar Associated Press, het Amerikaanse persagentschap dat bijna 35 jaar haar werkgever zou blijven. Zie ook de Nel Slis fotocollectie in het Nederlands persmuseum.
Maria C.J. Snethlage (1895-1979)
Mede-oprichtster en bestuurster van de PSP; sympathisante van de Cubaanse revolutie.
Liede Tilanus (1871-1953)
SDAP-lid en een van de oprichtsters van de Amsterdamsche Sociaal-Democratische Vrouwenpropagandaclub (SDVC); voorzitster van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs 1919-1924; onderhield de contacten met buitenlandse vrouwenorganisaties; SDAP-gemeenteraadslid in Amsterdam. Streed voor hervormingen in allerlei maatschappelijke sectoren: vrouwenkiesrecht, verpleging en de belangen van verplegend personeel, zuigelingenzorg, kinderbescherming, onderwijs, woningbouw. Zie ook het SDAP-Archief.
Publ.: De nieuwe gemeente-huishouding en de vrouw (met S.J. Pothuis, 1919); Een zonnig thuis (de familie Mulder) (Met M. Wibaut, z.j.; een verhalenbundel overgenomen uit het Kinderblad van De Proletarische Vrouw)
Lit.: Ulla Jansz, Vrouwen ontwaakt! Driekwart eeuw sociaal-democratische vrouwenorganisatie tussen solidariteit en verzet (1983)
Anke Tjaden-van der Vlies (1873-1939)
Auteursnaam Enka. Secretaris van de Bond van Christen-Socialisten en medeoprichtster van het Religieus-Socialistisch Verbond. Redactrice van het blad Opwaarts; schrijfster van de roman Het Komt (1905) waarin en orthodox-protestantse dominee socialist wordt. Voelde zich, na korte tijd SDAP-lid geweest te zijn, politiek nergens meer thuis: de SDAP was te weinig revolutionair socialistisch; de SDP te openlijk atheïstisch.
Publ.: Het komt (z.j.); De Vrouw, de godsdienst en het socialisme. Eene psychologische beschouwing (z.j.); Plaatselijke keuze en de proletarische vrouw (z.j.)
Lit.: zie Anke van der Vlies, de biografie door R. Verwoerd in het Biografisch woordenboek van het socialisme en de arbeidersbeweging in Nederland (of dl. V (1988), p. 214-217, van de gedrukte versie).
Silvie Sidonie Troelstra-de Vries (1866-1931)
Onderwijzeres en componiste; schreef muziek voor de strijdliedern van haar echtgenoot, de socialistische dichter Dirk Jelles Troelstra. In het archief Dirk Troelstra
Publ.: Aan de strijders. Tekst van Dirk Troelstra, muziek van Mevr. Troelstra-de Vries (z.j.); Boodschap op de hei. Tekst van Dirk Troelstra, melodie van Mevr. Troelstra-de Vries (z.j.)
Liesbeth den Uyl-van Vessem (1924-1990)
Publ.: Ik ben wel gek maar niet goed (1987)
Hilda Verwey-Jonker (1908-2004)
Publ.: De vrouw en het Nationaalsocialisme (1937); Vrouwenarbeid [1938]; Er moet een vrouw in (1988) en veel meer.
Lit.: Anneke Ribberink, Hilda Verwey-Jonker en de SDAP: portret van een theoreticus en vernieuwer van het socialisme in de jaren '30 (Doctoraalscsriptie RU Utrecht, 1979)
Petronella G. Visch-Vermeer (1897-1990)
Nel Visch was kleuterleidster; in 1922 trok zij met echtgenoot Koos Visch naar de Sovjet-Unie waar zij o.a. werkte in een kindertehuis; daarna was zij lerares aan de Nederlandse School in Moskou. In 1947 keerde zij naar Nederland terug. In het archief van Koos Visch
Mathilde Visser (1900-1985)
Kunstcritica; eind jaren twintig secretaresse van de Haagse sectie van de Filmliga; schreef onder andere kunstkritieken in De Waarheid 1956-1967 en het Financieel Weekblad.
Ingeborg van der Wal-Svensson
Secretaris van de groep Groningen van De Derde Weg; landelijk secretaris vanaf 1960; penningmeester van het Comité 1961 voor de Vrede; secretaris van het samenwerkingsverband Onafhankelijke Vredesorganisatie Groningen.
Rie van Weeren (1909-1987)
Verzetstrijdster, socialiste, feministe.
Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom (1862-1952)
Lid van de SDAP 1897; richtte met o.a. Henriette van der Meij in 1895 de Middelburgse afdeling op van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, in 1903 de Vrouwenvereeniging Samen Sterk; verhuisde in 1904 naar Amsterdam, waar zij met Carry Pothuis Smit en Van der Meij de Amsterdamse Sociaal-Democratische Vrouwenpropagandaclub oprichtte (1905); voorzitster van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs 1908-1935; belangstelling voor pedagogische en seksuologische vraagstukken; hield lezingen en schreef in Evolutie, Belang en Recht, De Groene Amsterdammer, De Proletarische Vrouw en Het Volk.
De gouden boot. Een woord aan de vrouwen (z.j.); De beroepsarbeid der vrouw en het socialisme (1932); Socialisme beteekent geluk voor de vrouw [1918?]; De strijd voor het algemeen vrouwenkiesrecht (1912); Economische gelijkgerechtigdheid van man en vrouw (z.j.); Nabeschouwing over de tentoonstelling "de Vrouw" 1813-1913. (1913); Iets over het ontstaan en ontwikkeling van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs. Herinneringen [1952]; Geslachtelijke voorlichting (1909); Working women and the suffrage. Adapted by M. Hicks and C. Hendin (z.j.)
Lit.: Ulla Jansz, Vrouwen ontwaakt! Driekwart eeuw sociaal-democratische vrouwenorganisatie tussen solidariteit en verzet (1983)
Organisaties
Algemeene Nederlandsche Vrouwen Organisatie (ANVO), afdeling Amsterdam
Feministische Partij afdeling Amsterdam, vanaf 1921 Algemeene Nederlandsche Vrouwen Organisatie (ANVO) afdeling Amsterdam, vanaf 1924 Democratische Partij afdeling Amsterdam. Opgericht in 1919; ging in 1921 op in de ANVO, die in 1924 fuseerde met de Democratische Partij.
Algemene Nederlandse Bond voor Huispersoneel
Algemene Nederlandse Bond van Huispersoneel, afdeling Hilversum
Amsterdamsche Vereeniging tot Instandhouding van Kinderbewaarplaatsen
Bond van Directrices en Adjunct-Directrices van Ziekeninrichtingen en Verenigingen van Ziekenverpleging
Landelijke bond en afdelingen Amsterdam, Arnhem en Rotterdam.
Bond van Leeraressen bij het Huishoudonderwijs
Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs
Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs. Afdeling Zaandam
Commissie voor Huisvesting van Spaansche Kinderen (Amsterdam)
CPN Vrouwen
Federatie van Nederlandse Verenigingen, die de belangen van de verpleging en de verplegenden behartigen
HTKB
Hollanda Türkiyeli Kadinlar Birli i (Turkse Vrouwenvereniging in Nederland). Opgericht in 1974 als landelijke belangenorganisatie van Turkse vrouwen in Nederland, onderhield nauwe contacten met de HTIB, opgeheven in 1995.
Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid, sectie Holland
Nederlandse sectie van de Women's International League for Peace and Freedom (WILPF); in het archief van Johanna ten Have.
Middelburgsch Dames Comité voor de Boerenkrijgsgevangenen in Zuid-Afrika 1900-1902
In het archief van Mathilde Wibaut
Nationaal Comité van Instellingen voor Zedelijke Volksgezondheid
Het Nationaal Comité van Instellingen voor Zedelijke Volksgezondheid, dat vanaf 1948 onder deze naam actief is geweest, werd in 1900 opgericht als Nationaal Comité ter Bestrijding van den Handel in Vrouwen en Kinderen. Het comité vormde de Nederlandse afdeling van de in 1875 opgerichte en in Genève gevestigde Fédération Abolitioniste Internationale (FAI) en het International Bureau for the Suppression of Traffic in Persons te Londen. De werkzaamheden van het comité werden vanaf 1970 voortgezet door de Mr. A. de Graaf Stichting, na een fusie met een reeds bestaande stichting van die naam, die in 1961 was opgericht.
Nederlandsche Bond van Mannelijke en Vrouwelijke Arbeiders in de Kleedingindustrie en aanverwante Vakken
Nederlandsche Federatieve Bond van Arbeiders(sters) werkzaam in de Fabriekmatige Bedrijven. Afdeling Zaandam
Nederlandsche Roomsch-Katholieke Naaisters- en Kleermakersbond Sint Gerardus Majella
Nederlandse Bond voor Ziekenverpleging
Nederlandse Christen Vrouwen Geheel-Onthouders Unie
Nederlandse Katholieke Bond van Werknemers(sters) in Industriële Bedrijven Sint Willibrordus. Afdeling Breda
Nederlandse Vereniging van Fabrieksarbeiders(sters)
Nederlandse Vereniging van Fabrieksarbeiders(sters). Afdeling Hoogezand-Sappemeer
Nederlandse Vereniging van Fabrieksarbeiders(sters). Afdeling Wormerveer
Nederlandse Vereniging voor Sexuele Hervorming
Zie ook het archief Gé Nabrink
Nederlandse Vrouwenbeweging
Nieuw Malthusiaanse Bond
PSP-Vrouwen
PvdA. Afdeling Apeldoorn. Vrouwengroep
PvdA. Vrouwenbond
Rooie Vrouwen. Gewest Amsterdam
Sociaal-Democratische Vrouwenclub Grouw
In het SDAP-archief Afdeling Grouw
Sociaal-Democratische Vrouwengroep
In archief SDAP. Afdeling Hilversum.
Vereeniging ter bevordering van het Nijverheidsonderwijs voor Meisjes
Vereeniging voor de Nederlandsche Tentoonstelling van Huisindustrie
Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht afdeling Middelburg 1895-1898
In het archief van Mathilde Wibaut
Vereniging Verplegenden en Verzorgenden in Opstand. Speerpunt Groningen
Vrijzinnig-Democratische Vrouwenclub
Vrouwenbond CNV
Vrouwenbond NVV/FNV. Afdelingen
Vrouwenbond NVV. Federatie Amsterdam
Vrouwenvereeniging Samen Sterk Middelburg
In archief Mathilde Wibaut
Winter- en zomeruniversiteit vrouwenstudies
In het archief Barbara Henkes
Zedelijk Herstel Amsterdam
Het doel van het Comité Zedelijk Herstel Amsterdam, opgericht in 1945, was het geven van seksuele voorlichting na de bevrijding, in het bijzonder n.a.v. de "losse omgang" met de in Nederland in grote getale gelegerde Canadese militairen.
Bijzondere collecties
Collectie Joyce Outshoorn
Knipselcollectie betreffende legalisering van abortus.
Erotica
Een verzameling documenten op erotisch en seksueel gebied, w.o. seksbladen uit Nederland (1946-1989), Canada (1932-1989), de Verenigde Staten (1952-1989) en een groot aantal West-Europese landen (1900-1989).
Van Deventer collectie kostuumgeschiedenis
Documenten over kleding en en kledingaccessoires in het Nederlands Economisch-Historisch Archief.
Vrouwen/mannen/potten en flikkers in de kraakbeweging
Dossiers in het Staatsarchief: het archief van de kraak- en actiebeweging in Nederland. Ook in dit archief: feministische affiches.
Zusters uit Suriname
Een collectie gedigitaliseerde foto's uit de privé-albums van Surinaamse vrouwen die aan het eind van de jaren vijftig hun geboorteland verlieten om in Nederland een opleiding tot verpleegster te volgen.