Korte kroniek

15 en 16 april

Het overlijden van Hu Yaobang, voormalig secretaris van de Chinese Communistische Partij, wordt aangegrepen voor rouwvertoon en demonstraties op de campus van de Peking universiteit. Hu Yaobang had zich doen kennen als een hervormer, die zich onder meer sterk maakte voor de rehabilitatie van de slachtoffers van de Culturele Revolutie. Mede daarom was hij in 1987 voortijdig uit zijn functie ontheven. Het rouwen van de studenten gaat over in een pleidooi voor democratisering en persvrijheid. Een periode van dagelijkse demonstraties begint, niet alleen in Peking, maar ook in andere Chinese steden. Demonstreren voor politieke doeleinden is in China ongebruikelijk en wordt gezien als een riskante uitdaging van de autoriteiten.

22 april

Ongeveer 200.000 studenten en omstanders nemen deel aan de officiële rouwdienst voor Hu Yaobang in de Grote Hal van het Volk. De fictie dat het om rouw gaat valt niet vol te houden. Op een papieren bloemenkrans voor Hu staat 'Democratische Ziel'. Na afloop gaan veel studenten niet terug naar de universiteit. De studenten organiseren zich in een 'autonome federatie' (20 april) en mikken op een langdurige openbare dialoog met de autoriteiten. Public relations worden belangrijk, de eis van een vrije pers neemt in gewicht toe. Om de bevolking voor zich te winnen, hanteren de studenten strikte discipline. Geweld en ordeloosheid dienen vermeden te worden. Het publiek komt meer en meer de straat op, maar houdt zich nog afzijdig.

27 april

In het Volksdagblad van 26 april is een verontrustend commentaar verschenen dat is ingeblazen door China's leider Deng Xiaoping. Er zou een poging onder studenten gaande zijn om chaos te creëren. Dat zou de leidende rol van de partij ondergraven. De autonome studentenorganisaties zouden buiten de wet staan. De studenten organiseren opnieuw een demonstratie om tegen dit redactionele commentaar te protesteren. Die is groter dan ooit tevoren en ook anders van karakter. De bevolking schaart zich nu uitdrukkelijk achter de studenten, onder meer door geld en flesjes prik te doneren. Zo'n massaal protest is voor Chinese begrippen helemaal nieuw: een volksbeweging met studenten als vertegenwoordigers van dat volk. De autoriteiten weigeren te onderhandelen met de Autonome Studentenfederatie. Wel zijn er gesprekken achter de schermen met gematigder studentenorganisaties.

4 mei

4 mei 1989 is de 70ste verjaardag van 4 mei 1919. Precies zeventig jaar geleden demonstreerden ruim 3000 studenten uit Peking op het Tiananmen plein tegen de ruggengraatloze houding van Chinese regering tegenover de imperialistische grootmachten. Daar kwam een politieke beweging en een stakingsgolf uit voort. Vier mei 1919 bekroonde de ontwikkeling van studenten en intellectuelen tot een onafhankelijke politieke kracht, het geweten der natie. De massale bijeenkomst op 4 mei 1989 herdenkt dit verschijnsel, honderden journalisten sluiten zich nadrukkelijk aan. Ook in andere grote steden vinden demonstratieve marsen plaats.

10 mei

Ongeveer 10.000 studenten, schrijvers en journalisten houden een demonstratie voor persvrijheid. Tijdens deze demonstratie wordt voor het eerst de hoofdband gedragen, die is 'afgekeken' van Zuidkoreaanse en Japanse demonstraties. De tochten gaan per fiets omdat de demonstranten een buiten het centrum gelegen bestemming hebben: het hoofdkwartier van het Volksdagblad. Na 10 mei wordt de fiets niet langer voor demonstraties gebruikt. Het tempo ligt te snel, de omstanders hebben geen gelegenheid hun solidariteit te betonen. Bovendien maakt het een ongedisciplineerde indruk.

13 mei

Het karakter van de demonstraties verandert drastisch als 200 studenten een hongerstaking aankondigen. De eisen blijven de zelfde: openbare dialoog en erkenning. Vanaf nu houden de studenten het plein permanent bezet. Het publiek reageert door solidariteitsbijeenkomsten te organiseren met de hongerstakers. De beweging is verdeeld over het middel van de hongerstaking, die naar de mening van velen de geest uit de fles laat. Ook in de partijtop is onenigheid. Partijsecretaris Zhao Ziyang is van mening dat met de studenten over hun redelijke eisen gepraat kan worden. De studenten hoeden zich er voor een werktuig van Zhao en onderwerp van politieke manipulaties te worden.

15, 16, 17 mei

De aantallen demonstranten nemen nog steeds toe. Dank zij een officieel bezoek van de Russische president Gorbatsjov is er veel internationale pers in de stad en weet de beweging zich verzekerd van maximale berichtgeving in binnen- en buitenlandse media, ook al wordt Gorbatsjov zelf door de autoriteiten van het Plein weggehouden. De demonstraties verlopen volgens een duidelijk patroon. Men demonstreert als afvaardiging van een 'werkeenheid', dat wil zeggen het bedrijf of de organisatie waarvoor men werkt. De afvaardigingen dragen een banier waarop de naam van de werkeenheid staat aangegeven. Eén persoon draagt daarnaast een bord of object, bijvoorbeeld een marionet, waarop de eisen verwoord zijn. Een 'omroeper', meestal een vrouw en meestal op een fiets, schreeuwt leuzen. De rest volgt. Mensen met (zie onder 10 mei) hoofdbanden vormen een herkenbare ordedienst.

18 en 19 mei

Partijsecretaris Zhao Ziyang en premier Li Peng bezoeken los van elkaar de hongerstakende zieke studenten in ziekenhuizen en de studenten op het plein. Zhao, de meest hervormingsgezinde in de partijtop, smeekt de studenten hun hongerstaking te beëindigen. 'Ik ben oud en jullie zijn jong'. Zijn tranen luiden zijn eigen afscheid in: enkele dagen later zal hij afgezet worden en daarna jaren lang, tot zijn dood, in huisarrest blijven. Li Peng daarentegen volgt de harde lijn, geeft aan dat het geduld langzamerhand op raakt en weigert opnieuw een openbare dialoog met de studenten aan te gaan. In karikaturen, verspreid door de stad opgehangen, wordt Li Peng als Adolf Hitler afgebeeld. Gorbatsjov verlaat op 18 mei China vanuit Shanghai. Het aantal demonstranten neemt op die zelfde dag toe tot één miljoen.

19 en 20 mei

Te middernacht wordt de staat van beleg afgekondigd door premier Li Peng. Tot op dat moment waren de demonstraties niet expliciet illegaal geweest. Studenten zetten het plein af, burgers kunnen er niet langer rond lopen. Het plein begint op een nederzetting te lijken met straatjes van de delegaties, soms afgezet met koorden. Sympathiserende groeperingen uit Hongkong hebben tenten gestuurd. Het Commando ter Verdediging van het Plein wordt opgericht, de gematigde studentenleider Wu'erkaixi wordt op 20 mei uit de leiding gestoten. Op 19 mei kondigen de studenten aan de hongerstaking te beëindigen. Als pressiemiddel is de hongerstaking niet langer aan de orde, de strijd is gepolariseerd.

21 mei

Met de afkondiging van de staat van beleg geldt ook een demonstratieverbod. Demonstraties van werkeenheden zijn daarmee onmogelijk geworden. De bevolking van Peking oproepen de straat op te gaan is dat niet. De bevolking gaat nu fungeren als beschermend cordon voor de studenten op het plein. Interventie van het leger lijkt onvermijdelijk en de burgers begeven zich 's avonds op straat om de invasie tegemoet te treden. Barricades van bussen en hekken worden opgeworpen. Legereenheden uit Peking worden op hun weg naar het centrum nog succesvol tegengehouden door de bevolking. Veel soldaten uit deze eenheden zijn zelf uit Peking afkomstig. De rol van de massa's mensen op straat wordt cruciaal, de spanning is om te snijden.

30 mei

De Godin van de Vrijheid verrijst op het plein. Het beeld is gemaakt door de studenten van de Kunstacademie. Veel studenten uit andere steden zijn in de afgelopen dagen naar Peking gekomen om op het plein te kamperen. Daarop is het treinstation door militairen bezet om verdere instroom en verversingen tegen te houden. In Hongkong is de solidariteit tot een miljoenenbeweging uitgegroeid. De Autonome Arbeiders Associatie Peking wordt opgericht, drie van haar leiders meteen gearresteerd. Legereenheden houden zich op in de buitenwijken. De studenten eisen intrekking van de staat van beleg, terugtrekken van troepen en de garantie dat straffen achteraf uit zullen blijven.

3 en 4 juni

Het 27e leger, stoottroepen uit de provincie Hebei, trekt de stad binnen. Tot op dat moment is de menigte er van uitgegaan dat Chinese soldaten nooit hun volksgenoten zullen doden. Het blijkt een misvatting. Het conflict neemt nu het karakter aan van de verdediging door de vrije burgers van Peking tegen een invasieleger. Tanks en pantserwagens worden in brand gestoken, soldaten vermoord. Maar de overmacht is te groot en de meeste slachtoffers vallen onder de burgerij rondom het plein. De studenten verlaten in een treurmars in de vroege ochtend van 4 juni het Plein van de Hemelse Vrede. Sommigen zingen de Internationale. De Godin van de Vrijheid wordt door het leger neergehaald. Een zwart banier aan de poort van het Instituut voor Buitenlandse Talen vraagt: 'Waar zijn de zielen van onze helden gebleven?'