Uitgeverij Allert de Lange

Dit veel geraadpleegde uitgevers-archief zwierf de halve wereld over, net als de Duitse schrijvers die het gevormd hebben en die het nu zo interessant maken. In 1940 verliet het, meegenomen door de nazi's, Amsterdam, om daar in 1991 via Berlijn, Dresden, Moskou en Potsdam weer terug te keren. Meer over de omzwervingen van dit archief is na te lezen in de inventaris van dit archief.

De onvrijwillige zwerftocht van de archiefvormers, schrijvers als Bertolt Brecht, Max Brod, Ödön von Horvath, Joseph Roth en Stefan Zweig, begon in 1933 met de machtsovername van Hitler. Eerst kozen ze verblijf in een aan Duitsland grenzend land, later, als ook daar de fascistische dreiging te groot werd, zwermden ze uit over de hele wereld. Brecht bijvoorbeeld reisde via Praag naar Zwitserland, vervolgens naar Parijs, Denemarken, Zweden, Finland, Moskou, Amerika, en eindigde in Berlijn.

Holland was voor de meeste schrijvers te open en Duitsland te nabij om een aantrekkelijk vestigingsland te zijn. Maar in Amsterdam zetelden wel twee van de succesvolste en grootste Exil-uitgeverijen: Querido en Allert de Lange. De schrijver Hermann Kesten leidde hier met zijn landgenoot Walter Landauer De Lange's Duitse afdeling.
Querido startte er al in 1933 met het literaire tijdschrift Die Sammlung, dat ook voor De Lange-auteurs een platform was.

De Lange gaf in totaal 91 boeken van Exil-schrijvers uit.
De uitvoerige correspondentie in het archief gaat natuurlijk vooral over die uitgaven, maar laat ondertussen zien wat de schrijvers bezighield en hoe zij over hun eigen werk dachten. Zo was Bertolt Brecht (1898-1956) in 1934 bang voor een doodserieuze schrijver aangezien te worden en deed hij een suggestie voor een lichtvoetig druklettertje voor zijn Dreigroschenroman.
Net als alle verbannenen waren deze schrijvers in het hart van hun bestaan bedreigd. Ze beschikten niet over de juiste identiteitspapieren, verkeerden in geldnood, waren verstoken van de bronnen die ze voor hun werk nodig hadden en ervoeren de verbanning als een aanslag op hun creativiteit.

Joseph Roth (1884-1939) overleed in Parijs, Stefan Zweig (1881-1942) pleegde zelfmoord in Brazilië. De correspondentie biedt veel biografische bijzonderheden en toont ook hoe deze schrijvers zich in financieel en moreel opzicht door hun uitgever gesteund wisten.