Adri A. Albert de la Bruheze en Onno de Wit
De productie van consumptie. De bemiddeling van productie en de ontwikkeling van de consumptiesamenleving in Nederland in de twintigste eeuwLiesbeth Bervoets en Ruth Oldenziel Vrouwenorganisaties als producenten van consumptie en burgerschap, 1880-1980
Marja Berendsen en Anneke van Otterloo
Het 'gezinslaboratorium'. De betwiste keuken en de wording van de moderne 'huisvrouw'Gijs Mom, Peter Staal en Johan Schot
De beschaving van het gemotoriseerde avontuur. ANWB en KNAC als wegbereiders bij de inburgering van de auto in NederlandOnno de Wit en Adri A. Albert de la Bruheze
Bedrijfsmatige bemiddeling. Philips en Unilever en de marketing van radio's, televisies en snacks in Nederland in de twintigste eeuw Eten en gegeten worden. Historici en consumptiegeschiedenis in BelgieAdri A. Albert de la Bruhèze and Onno de Wit, Producing
consumption. The mediation of production and consumption and the development of
Dutch consumer society in the twentieth century
The twentieth century has witnessed the introduction and
diffusion of an unprecedented range of new products. Mass production was
accompanied by mass consumption. As the physical and geographical distance
between mass production and mass consumption widened, a vast array of mediation
practices and locations developed which served to bridge the gap between
production and consumption and resulted in a process of mutual articulation and
alignment of production, product characteristics, consumption and user
requirements. The authors of the introduction to this special issue of Tijdschrift
voor Sociale Geschiedenis place the concept of the mediation of consumption
in context by a review of the extensive literature on consumption. Also, they
give a brief overview of the contributions to the special issue, thereby
indicating in which way the authors elaborate on the concept of mediation.
Liesbeth Bervoets and Ruth
Oldenziel, Women's Organizations
as Producers of Consumption and Citizenship, 1880-1980
Studies in research and development, large corporations, and
the advertisement industry have shaped our understanding of consumer products as
the exclusive producers of technical artefacts. Such studies also present
consumers, and women in particular, as passive bystanders in the process. This
is an image that is bolstered by the often unsophisticated use of advertisement
iconography as a research source. First, the essay challenges this notion by
showing how volunteer women’s organizations and professional women were
actively involved in product development and in the shaping of the built
environment long before corporations and researchers discovered consumers as a
worthy subject. The exploration of a number of women’s organizations and
professionals in the early twentieth century thus challenges current
periodizations of consumer culture. It also suggests the involvement of women in
the creation of a discernible consumer politics. Secondly, the essay explores in
more detail how (volunteer and professional) women and their organization
negotiated their complex position as women and as users through a case study of
Women Advisory Commissions. In doing so, the essay questions the conventional
professaionlization literature and definitions of expertise.
Marja Berendsen and Anneke van
Otterloo, The ‘family
laboratory’. The contested kitchen and the making of the modern ‘housewife
This article analyses the development and backgrounds of the
so-called modern efficient kitchen by focussing on two distinct phases during
its genesis. In the first half of the twentieth century housewives, architects,
housing corporations and governments negotiated the organisation of household
labour and the interior of kitchens. Between 1900-1925, the debate concentrated
on two aspects: the place and function of kitchens and the way household labour
had to be organised. Around 1925, the kitchen-living room combination had lost
ground in favour of the concept of the small closed kitchen as a household
workplace. Cooking and washing outside the home in collective or co-operative
laundries and kitchens (as an alternative to individual arrangements) was no
longer promoted by the parties involved. As a result, the rationalisation and
mechanisation of household labour inside the home by housewives had become
dominant issue. The period between 1925 and 1940 saw architects and spokeswomen
for housewives elaborating on the outcome of the previous phase. Based on
different interpretations of household efficiency, architects and the Dutch
Association of Housewives (Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen NVvH)
developed several small closed workplace-kitchen prototypes. In the second half
of the 1930’s, the Bruynzeel company took the step to standardisation and
mass-production of built-in kitchen elements, the famous Bruynzeel kitchen. By
focussing on actors who mediated between the production and use of kitchens,
Berendsen and Van Otterloo argue that not only an artefact was constructed, but
also a specific user, the modern efficient housewife. Although housewives often
are perceived as consumers, in this article household labour is perceived as
productive labour and housewives as producers. The pursuit of
professionalisation of household labour by the NVvH in the Interwar period
confirms this conception. The NVvH became co-producers of ‘modern efficient
kitchens’ and co-constructors of ‘the housewife’. In this way the history
of the modern efficient kitchen rectifies and complements the history of Dutch
consumer society.
Gijs Mom, Peter Staal and Johan
Schot, Civilising the
motorised adventure: the touring club ANWB and the automobile club KNAC as
trailblazers for the Dutch mass motorization
In this article the thesis is elaborated that mass
motorization in the 1960s, like mass consumption in general, cannot be explained
satisfactorily without analysing the preparatory work done by intermediary
organisations on behalf of the users. Therefore a new history of technology
based on the user perspective is called for. This article focuses on the users
as represented by the Dutch touring club ANWB and, to a lesser extent, by the
automobile club KNAC, in their efforts of more than half a century to construct
the "embedding"of the car user culture into society. These
organisations educated ever growing groups of people in the "right"
automobile use, but they also helped building an "automobile system" (roads,
maintenance system, car friendly mentality). To analyse this co-construction of
people, products and system a functional concept is deployed, which
distinguishes between intrinsic technical functions and relational user
functions.
Onno de Wit and Adri A. Albert de la
Bruhèze,
‘Corporate
mediation. Philips and Unilever and the marketing of radio and television sets
and snack food in the Netherlands in the twentieth century’
Mediation practices show a wide variety. This article focuses
upon mediation processes initiated by corporations. Within the context of two
multinational companies, Philips and Unilever, the development, introduction and
diffusion of radio and television sets and snacks in the Netherlands is analysed
by looking at the way in which these companies tried to connect the production
and consumption of these commodities by initiating and developing marketing
practices: in-house product tests and market research, test introductions,
large-scale user experiments and various retail activities. By analysing these
marketing practices, the authors claim that marketing is more than an instrument
or tool: marketing is a heterogeneous process and practice that through
experimenting and learning tries to bridge the gap between production and
consumption.
Patricia Van den
Eeckhout, Eat and be eaten. Historians and
the history of consumption in Belgium (nineteenth and twentieth centuries)
The history of consumption in Belgium in the nineteenth and
twentieth centuries is largely a history of food consumption. While some recent
contributions discuss the consumption of clothing, the history of consumption of
durable consumer goods, housing and the commercialisation of leisure has hardly
been dealt with. The history of the retail sector and publicity has only been
touched marginally. Until the 1990s, the standard of living debate and the
problem of the physical reproduction of the working class were at the centre of
studies of the history of food consumption. In the course of the 1990s, Belgian
historians started to explore the cultural dimensions of food consumption, such
as identity, finding inspiration in sociological and anthropological theories.
Terug naar artikelen overzicht van dit nummer
Adri Albert de la Bruhèze studeerde politicologie
(Internationale betrekkingen en Volkenrecht) aan de Universiteit van Amsterdam.
In 1992 promoveerde hij aan de Universiteit Twente op het proefschrift Political
construction of technology. Nuclear waste disposal in the United States,
1945-1972. Sedert 1994 is hij redactiesecretaris, kernredactielid en
onderzoeker van het onderzoeksproject ‘Techniek in Nederland in de Twintigste
eeuw’ (TIN-20). Vanaf 1998 is hij postdoc in het door NWO gesubsidieerde
onderzoeksprogramma ‘Nieuwe producten en nieuwe consumenten. Een geschiedenis
van een wisselwerking 1880-1990’.
Adres: Universiteit Twente, Faculteit
Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen (WMW), Vakgroep Filosofie van
Wetenschap en Techniek (FWT), Postbus 217, 7500 AE Enschede, a.a.delabruheze@wmw.utwente.nl.
Marja Berendsen doet promotieonderzoek aan de Technische
Universiteit Eindhoven. Haar onderzoek met de titel ‘De maatschappelijke
inbedding van de moderne efficiënte keuken in Nederland 1870-1970’ begeeft
zich op de terreinen van techniekgeschiedenis, consumptiecultuur en gender-analyse.
Zij is medeauteur van Deel IV – ‘Huishouden en Medische Techniek’ van het
overzichtswerk Techniek in Nederland in de Twintigste Eeuw (onder
redactie van J.W. Schot e.a.).
Adres: Technische Universiteit Eindhoven,
Faculteit technologie, Postbus 513, 5600 MB Eindhoven, m.berendsen@tm.tue.nl.
Liesbeth Bervoets is universitair docent bij de Afdeling
Politicologie, Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen van de
Universiteit van Amsterdam. Arbeid, techniek en gender zijn telkens terugkerende
thema’s in haar onderzoek. Zij is bezig met de afronding van een historische
onderzoek naar de interacties tussen producenten en consumenten in de woningbouw
in het kader van zevendelige serie: Techniek in Nederland in de 20ste
eeuw.
Adres: Afdeling Politicologie, O.Z. Achterburgwal 237 1012 DL Amsterdam,
bervoets@pscw.uva.nl
Gijs Mom is programmaleider Transportgeschiedenis bij de
Stichting Historie der Techniek en Universitair Docent Techniekgeschiedenis aan
de Technische Universiteit Eindhoven. Hij is ook voorzitter van de Stichting
Nederlands Centrum voor Autohistorische Documentatie (NCAD) in Eindhoven. Zijn
meest recente publicatie is ‘Conceptualizing technical change: alternative
interaction in the evolution of the automobile’, in: Helmut Trischler en
Stefan Zeilinger (eds.), Artefacts and Systems in Transport (ter perse).
Ruth Oldenziel is universitair hoofddocent aan de
Universiteit van Amsterdam, verbonden aan SISWO en promoveerde in 1992 aan de
geschiedenisfaculteit van Yale University. Van haar hand verschenen
verschillende publicaties op het gebied van Amerikanistiek, techniekgeschiedenis
en gender waaronder: Gender and the Changing Meanings of Technology
(1992); Making Technology Masculine (1999); Boys and Their Toys (1997);
Crossing Boundaries, Building Bridges (2000); Schoon genoeg (1998) en
Huishoudtechnologie. Techniek in Nederland in de twintigste eeuw(2001)].
Anneke van Otterloo is als historisch socioloog werkzaam aan
de Universiteit van Amsterdam, Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen.
Haar onderzoeksterrein omvat verschillende aspecten van de cultuursociologie,
onder meer levensbeschouwing, godsdienst, levensstijlen, gezondheid,
eetgewoonten en geschiedenis van cultuur en techniek. Haar proefschrift, Eten
en eetlust in Nederland (Amsterdam 1990) handelt over de veranderingen in de
Nederlandse eetcultuur tussen 1840 en 1990. Momenteel is zij redacteur Voeding
in de serie overzichtswerken Geschiedenis van de Techniek in Nederland in de
Twintigste Eeuw. Deel III van deze serie, Landbouw en Voeding,
verscheen in 2000 (met mederedacteur Jan Bieleman en onder hoofdredactie van
J.W.Schot e.a.). Zij publiceerde over de genoemde onderwerpen in verschillende
boeken, vaktijdschriften en bundels.
Johan Schot is hoofdredacteur van de serie Techniek in
Nederland in de Twintigste Eeuw waarvan in juli 2002 5 delen zijn
verschenen. Zijn eigen bijdrage aan de serie ligt op het vlak van de
geschiedenis van transport. Hij publiceerde recent in artikelvorm samen met Hugo
van Driel ‘Regime-transformaties in de Rotterdamse graanoverslag’ in het NEHA-Jaarboek
van 2001.
Peter-Eloy Staal heeft Sociale en Economische geschiedenis
gestudeerd aan de Universiteit Utrecht en is werkzaam als promovendus aan de
Technische Universiteit Eindhoven. De beoogde dissertatie zal de diffusie van de
auto in Nederland vanuit een gebruikersperspectief in de periode1896-1973
behandelen. Het onderzoek naar de diffusie van de auto maakt deel uit van twee
grotere projecten: het Klein Aandachtsgebied ‘nieuwe producten en nieuwe
consumenten’ en Techniek in de twintigste eeuw (TIN 20).
Patricia Van den Eeckhout doceert economische geschiedenis,
geschiedenis van het dagelijks leven en discoursanalyse aan de Vrije
Universiteit Brussel. Zij publiceerde over de geschiedenis van de consumptie,
sociaal-economische politiek, huisvesting, vrije tijd, kledingindustrie,
gezinsinkomen en de historiografie van de sociale geschiedenis. Samen met Guy
Vanthemsche gaf zij in 1999 de ruim 1400 pagina’s tellende gids Bronnen
voor de studie van het hedendaagse België, 19de-20ste eeuw uit.
Onno de Wit is sinds juli 2002 als postdoc verbonden aan het
Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Cultuur van de Universiteit Utrecht. Na
zijn studie Maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR)
en promotie in 1998 aan de Technische Universiteit Delft werkte hij een aantal
jaren bij de faculteit Bedrijfskunde van de EUR, vakgroep Management van
Technologie & Innovatie. Zijn huidige onderzoek betreft de
internationalisering van het Nederlandse bedrijfsleven in de 20e eeuw. Samen met
Adri de la Bruhèze is hij redacteur van een (Engelstalig) boek over de
geschiedenis van de Nederlandse consumptiesamenleving. Tevens is hij redacteur
in het onderzoeksprogramma "Techniek in Nederland in de 20e eeuw" en
van het Tijdschrift voor Mediageschiedenis. Naast een groot aantal
Nederlandstalige publicaties verschenen zijn artikelen over de (bedrijfs)geschiedenis
van communicatie- en informatietechnologieën in onder meer Business History,
Technikgeschichte, Technology and Culture en Group &
Organization Management.
Terug naar inhoudsopverzicht van dit nummer
Terug naar overzicht van vorige afleveringen van het TvSG of jaargangen
Terug naar artikelen overzicht van dit nummer
Terug naar overzicht van het TvSG per nummer