De structurele discriminatie van joden werd in Europa voor het eerst in grote omvang opgeheven door de Franse Revolutie en de Nederlandse evenknie, de Bataafse Revolutie. In de loop van de negentiende eeuw volgden de meeste Europese landen deze in belangrijke mate uit de Verlichting voortkomende voorbeelden (145). Het resultaat was de succesvolle emancipatie van deze minderheidsgroep, een proces dat met vallen en opstaan voortging tot aan de overwinning van het nationaal-socialisme in Duitsland in 1933.
Van verschillende kanten, zowel binnen als buiten de joodse gelederen, werd de emancipatie evenwel betreurd. Naar binnen toe drong de Zionistische beweging aan op het behoud van een eigen joodse identiteit (146). Van buiten af probeerde een virulent antisemitisme de emancipatie als een motief te gebruiken om alle maatschappelijke onvrede op de joden te projecteren – vooral in de twintigste eeuw meermaals van staatswege. Stalin gaf een heel bijzondere invulling aan de Zionistische wens om een eigen staat te stichten: in 1934 creëerde hij het Joodse Autonome District met als hoofdstad Birobidzhan, ver weg in Siberië, dicht bij de grens met Korea en China (147).
De stichting van de staat Israël werd na de Tweede Wereldoorlog in het door schuldgevoelens geplaagde West-Europa van harte toegejuicht (148). Het leek echter evenveel problemen op te leveren als het oploste. Anti-Zionisme ging aan gene zijde van het IJzeren Gordijn een argument vormen in de Koude Oorlog (149), terwijl voor veel Arabieren, die de staat Israël vaak als een imperialistische anomalie beschouwden, tegenstand van en sympathie met de Palestijnen voor en na belangrijke elementen in het politieke leven bleven (150). Het IISG probeert met name de politiek vaak kritische vredesbewegingen te documenteren, zowel aan Israëlische (151-152) als aan Palestijnse zijde (153).
In de Duitse landen verliep de joodse emancipatie grillig, wat mensen als de schrijver Moses Hess (1812-1875) er na de ‘lente der volkeren’ van 1848 toe bracht een zeer vroeg ‘zionistisch’ programma te ontwikkelen. Als een van de eerste Duitse socialisten had hij eerder grote invloed op Marx en Engels gehad, onder meer door zijn zeer vooruitstrevende Die heilige Geschichte der Menschheit van 1837, waar dit manuscript op ingaat. Met de ‘Meister’ in de titel wordt Spinoza bedoeld.
De in Boedapest geboren journalist Theodor Herzl (1860-1904) kwam tegen het eind van de negentiende eeuw tot de conclusie dat het geen zin had het groeiende anti-semitisme te bestrijden en dat alleen een eigen staat de joden aan vervolging kon onttrekken. Hij slaagde erin voldoende medestanders te vinden om in 1897 het eerste congres van de Zionistische Organisatie in Bazel bijeen te brengen. Een van de aangenomen programmapunten betrof het bevorderen van joodse vestigingen in Palestina.
Als bolsjevistisch antwoord op het Zionisme werd vanaf eind jaren 1920 aan joden de mogelijkheid geboden zich ten westen van Chabarovsk langs de Amur bij de Chinese grens te vestigen, in een gebied dat vanaf 1934 het Joodse Autonome Gebied ging heten. Duizenden joden trokken er heen en zonden hun kinderen naar scholen waar zij jiddisch konden leren. Op de foto een colonne gymnasten in de hoofdstad Birobidzjan bij een herdenking van de Oktober-revolutie, mogelijk in 1935.
Ter gelegenheid van de proclamatie van de staat Israël (op 14 mei 1948, de dag voordat het Britse mandaat in Palestina afliep) organiseerde de Nederlandse Zionisten Bond op 16 mei een landelijke bijeenkomst. Daar zong het koor van kinderdorp Ilianah, dat in juli 1947 in de buurt van Apeldoorn was opgericht en waar 440 joodse kinderen, de meeste uit Roemenië, werden opgevangen tot hun vertrek naar Israël in oktober 1948. Op 15 mei vielen Egypte, Libanon, Syrië en Irak Palestina binnen.
Hoewel de Sovjet-Unie in 1948 tot de eerste erkenners van de staat Israël behoorde, begon er in datzelfde jaar een binnenlandse anti-semitische campagne die pas met de dood van Stalin in 1953 eindigde. Ontwikkelingen in de Koude Oorlog bevorderden een pro-Arabische Sovjet-politiek, die ideologisch ondersteund werd door de theorie dat het Zionisme een vorm van racisme was. Vooral na de Zesdaagse Oorlog in 1967 bracht een nieuwe golf anti-zionistische propaganda echter ook vaak weer oude anti-semitische argumenten boven.
Het ontstaan van Israël veroorzaakte massale migratiebewegingen: meer dan 700.000 oorspronkelijke bewoners vluchtten uit Palestina in 1948 en een nog groter aantal joodse inwoners vertrok in de jaren daarna uit Arabische landen. De politieke en sociale problemen werden meer dan zestig jaar in stand gehouden. De Palestijnen werden in de praktijk een ‘volk zonder staat’, dat permanent met voorlopige voorzieningen leefde. Het IISG ontving in 1972 dit ongedateerde affiche van de Palestijnse studentenorganisatie GUPS, die in 1959 te Caïro was opgericht.
Ook in Israël zelf ontstond verzet tegen het regeringsbeleid. In 1989 werd B’Tselem opgericht (‘naar Zijn beeld’, omdat alle mensen gelijkelijk naar Gods beeld geschapen zijn), het Israëlische Informatiecentrum voor Mensenrechten in de Bezette Gebieden. Deze organisatie publiceert jaarlijks 3-5 rapporten over de westelijke Jordaan-oever, Oost-Jerusalem en de Gaza-strook, zoals in deze brochure uit 2007. Ze documenteert met name Israëlische schendingen van de mensenrechten van Palestijnen en verzamelt daarbij ook informatie over zaken als de illegale bouw van nederzettingen.
In 1988 werd de activist Latif Dori voor een Israëlische rechtbank gedaagd, omdat hij in 1986 een ontmoeting had gehad met een delegatie van de Palestijnse bevrijdingsorganisatie PLO. Samen met andere Israëlische activisten van oosterse afkomst had hij over vrede gesproken, hoewel er net een wet was aangenomen die ontmoetingen met de PLO strafbaar stelde. Het Committee to Save the Peace Dialogue streed tegen die wet. Dori werd met drie anderen tot een gevangenisstraf en een geldboete veroordeeld.
“De voortdurende nobele strijd in Gaza” was het onderwerp van dit affiche van eind jaren zestig. De Gazastrook, die in 1948 door Egypte bezet was, werd in de Zesdaagse Oorlog van 1967 door Israel veroverd. Dit droeg sterk bij tot de opkomst van een eigen Palestijnse verzetsbeweging, waarin het Fatah van Yasser Arafat (1929-2004) de hoofdrol ging spelen. De Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) kwam daarom behalve tegenover Israel soms ook tegenover de Arabische staten te staan.