De man die alles wist
Leven en werk van Athanasius Kircher (1602-1680)

Afbeeldingen uit Kircher's werk

De Akademiebibliotheek bevat ongeveer een kwart van de werken van Athanasius Kircher. Kircher's boekwerken waren prachtig uitgegeven grote folianten waarbij veel aandacht werd gegeven aan layout, typografie en illustraties. In deze webpresentatie worden afbeeldingen uit drie werken getoond over onderwerpen die tot kernactiviteiten van Athanasius Kircher behoorden:
- Obelisci Aegyptiaci (1666) - Al vanaf jonge leeftijd was Kircher geïnteresseerd in hiërogliefen en het oude Egypte. Zijn zogenaamde ontcijfering van het hiërogliefenschrift leidde aanvankelijk tot grote faam maar zorgde er na zijn dood voor dat hij snel werd vergeten.
- China Monumentis (1667) - Kircher wilde in zijn jonge jaren heel graag als missionaris naar China en heeft ook verschillende pogingen ondernomen om daartoe toestemming van zijn orde te krijgen. Men vond echter dat hij in Rome belangrijker werk voor de Jezuïeten kon doen.
- Turris Babel (1679) - Kircher was polyglot. Hij sprak meer dan twintig talen en was bijzonder geïnteresseerd in het zoeken naar een universele taal, die volgens de Bijbel vóór de Babylonische spraakverwarring heeft bestaan.

Obelisci Aegyptiaci

Kirchers interesse voor Egypte ontstond al op jonge leeftijd in 1628, toen hij in de bibliotheek van Speyer een verzameling hiërogliefen tegenkwam. In 1633 leerde hij zichzelf Koptisch en drie jaar later bracht hij de eerste grammatica van die taal uit. Zijn (overigens correcte) theorie was, dat Koptisch geen aparte taal maar het laatste stadium in de ontwikkeling van het (Oud-)Egyptisch was. Hij ontdekte ook de relaties tussen het hiëratisch schrift en hiërogliefen. Het hiëratisch schrift was het schrift dat de Egyptenaren in plaats van hiërogliefen gebruikten op papyrus om dingen makkelijker op te schrijven.

'Obelisci Aegyptiaci' is niet Kirchers hoofdwerk over Egyptologie of hiërogliefen. Dat is de 'Oedipus Aegyptiacus', waarin hij vanuit de syncretische gedachte beargumenteerde dat het Oud-Egyptisch de taal van Adam en Eva was.

In 'Obelisci Aegyptiaci' beschrijft en interpreteert Kircher de hiërogliefen op één van de obelisken in Rome. Zijn bewering dat hij hiërogliefen kon ontcijferen was echter niet waar en de onvermijdelijke 'ontmaskering' leidde ertoe dat veel van zijn stellingen en theorieën op andere wetenschapsgebieden ook als onbetrouwbaar werden afgedaan. Hoewel zijn vertalingen berustten op (op z'n zachtst gezegd) foute aannames, was Kircher wél de eerste die op een systematische manier de hiërogliefen bestudeerde.

De door hem verzamelde data werd later door Jean-François Champollion (1790-1832) gebruikt bij zijn succesvolle hiërogliefen-ontcijfering. Ondanks Kircher's verkeerde hypotheses kan toch worden gezegd dat de Egyptologie mede door hem een echte wetenschap werd.

Obelisci Aegyptiaci nuper inter Isaei Romani rudera effossi interpretatio hieroglyphica / Athanasius Kircher. - Romae, 1666. - XXVIII, 153 p. - ill.
Signatuur: AB L13/001

China monumentis

Kirchner was al vroeg geïnteresseerd in China, zoals blijkt uit het feit dat hij in 1629 zijn orde verzocht om als missionaris naar dat land te worden gezonden. In Rome ontstonden in het begin van de zeventiende eeuw belangrijke collecties met materiaal over China, die werden aangevuld met de ervaringen van uit dat land terugkerende missionarissen. Met behulp van deze collecties en de assistentie van deze missionarissen schreef Kircher zijn boek.

Zijn 'China Monumentis' was een encyclopedie over China, waarin naast nauwkeurige landkaarten ook mythische elementen zoals draken een plaats kregen. Vanuit het syncretisme speculeerde Kircher op verbanden tussen de Chinese cultuur en voor- of vroeg-Christelijke culturen. De beschrijving van een in 1625 in China opgegraven stèle uit 781 met inscripties in het Chinees en het Syrisch, die de aanwezigheid van Nestoriaanse Christenen in het jaar 636 vermeldde, neemt daarom een belangrijke plaats in het werk in.
Kircher nam een gedetailleerde afbeelding van de stèle op in zijn boek, een zeldzaamheid in zeventiende-eeuws Europa en een belangrijke bron voor onderzoekers die zich meer specifiek op de studie van de Chinese taal richtten.

Kircher's speculaties gingen nog verder. Hij nam aan dat de Chinezen de afstammelingen waren van de zonen van Cham, dat Confusius in feite dezelfde persoon was als Mozes en Hermes Trismegistus en dat de Chinese karakters waren afgeleid van de Egyptische hiërogliefen, dit alles in zijn door het syncretisme geinspireerde hypothese dat de Chinese en Europese culturen uit één gemeenschappelijk bron afkomstig moesten zijn.

Omdat in het werk ook veel informatie over de ervaringen van missionarissen in China en met de Chinese cultuur is opgenomen, bevat het naast Kircher's eigen (onjuiste) speculaties, veel (voor zeventiende-eeuwers) nieuwe gegevens over China.

Kircher's 'China Monumentis' had zoveel succes dat het boek al na enkele jaren moest worden herdrukt. Ook verschenen er vertalingen van de Latijnse versie in het Nederlands, Frans en Engels.

Athanasii Kircheri e Soc. Jesu China monumentis qua sacris quà profanis, nec non variis naturæ & artis spectaculis, aliarumque rerum memorabilium argumentis illustrata, auspiciis Leopoldi primi Roman. imper. semper Augusti munificentissimi mecænatis. - Amstelodami : Apud Joannem Janssonium à Waesberge & Elizeum Weyerstraet, 1667. - [14], 237, [11] p. [23] bl. pl
Signatuur: AB F 1479

Turris Babel

Het laatste boek dat tijdens zijn leven werd gepubliceerd, was Athanasius Kircher's 'Turris Babel'. Met dit boek probeerde Kircher het Bijbelse verhaal over de Toren van Babel te reconstrueren.

Het werk bevat twee gedeelten. In het eerste zette Kircher, uitgaande van het syncretisme, zijn theorieën over taalkunde uiteen en ging hij op zoek naar een universele taal, die volgens de Bijbel vóór de Babylonische spraakverwarring heeft bestaan.

In het tweede deel toonde Kircher de onmogelijkheid van de constructie van een Toren van Babel aan. In het Bijbelverhaal laat Nimrod, leider van de nakomelingen van Noah bij de stad Babel een toren bouwen die 'tot aan de hemel' zou reiken. Kircher berekende dat een dergelijke toren niet alleen bijna driehonderdduizend kilometer hoog zou moeten worden, maar ook nog eens uit meer dan drie miljoen ton materie zou moeten bestaan. De massa van de toren ten opzichte van de massa van de aarde zou tot 'een gigantische ontwrichting van de hele natuur' leiden, aldus Kircher.

Athanasii Kircheri e Soc. Jesu Turris Babel, sive archontologia : qua primo priscorum post diluvium hominum vita, mores rerumque gestarum magnitudo, secundo turris fabrica civitatumque exstructio, confusio linguarum, et inde gentium transmigrationis ... describuntur et explicantur Turris Babel, sive archontologia. - Amstelodami, : ex officina Janssonio-Waesbergiana, 1679. - [16], 219, [13] p., [21] bl. pl. - ill.
Signatuur: AB L13/55

Bronnen

De Haagse jurist Jean Theodore Royer (1737-1807) en zijn verzameling Chinese voorwerpen / door Jan van Campen. - Hilversum : Verloren, 2000. - 410 p. - ill.

Athanasius Kircher: the last man who knew everything / ed. by Paula Findlen. - New York : Routledge, 2004. - 465 p. - ill.

Athanasius Kircher and the Egyptian Oedipus / by Ingrid D. Rowland.
- Internet: http://fathom.lib.uchicago.edu/1/777777122590/

The World is Bound With Secret Knots: The Life and Works of Athanasius Kircher.
- Internet: http://www.mjt.org/exhibits/kircher/Knots.html

Het 'Boek der Wereld' verklaard door Athanasius Kircher / Thijs Weststeijn.
- Internet: http://home.medewerker.uva.nl/m.a.weststeijn/bestanden/kircher-artikel.pdf

Spin in een wereldwijd web / Anton Haakman.
- Internet: http://www.geocities.com/ahaakman/KircherNRC.htm