Kroniek van opstandig Amsterdam

Sinds 1973 verzamelt en ontsluit Frans Panholzer de in Amsterdam uitgegeven pamfletten. De katalogus richt zich op pamfletten die in Amsterdam verspreid zijn sinds 1960. De verzameling beschrijvingen bestaat inmiddels uit meer dan 26.800 titels.
Als werkdefinitie van een pamflet (Open, vakblad voor bibliothecarissen 1973 p.232-234) is aangehouden "een gemulticipleerd geschrift dat gratis en in grote hoeveelheden verspreid is, niet meer dan enkele pagina's telt, dat uitgegeven is naar aanleiding van een feit dat niet al te lang geleden plaatsvond, voortduurt of binnenkort zal plaatsvinden en waarvan de inhoud betrekking heeft op oorlog, onrecht of overheid, terwijl de strekking is dat de schrijvers deze onrechtvaardige toestand willen veranderen".

Wat valt er te zien

Hier zijn de beschrijvingen van de pamfletten over wonen en kraken (ruim 5.000 stuks) te doorzoeken. De volgende informatie is beschikbaar:

De datum
De datum is zo nauwkeurig mogelijk weergegeven. Bij pamfletten waarvan alleen een jaar bekend is is de weergave - -69/.. Is er bovendien een maand bekend, dan is de weergave -10-69/.. en is ook de dag van de vervaardiging of verspreiding bekend, dan is de weergave 21-10-69/.. Is een gegeven twijfelachtig, dan wordt dit gevolgd door een ?: -10?-69/.. Is ook het precieze jaar van verschijning niet bekend, dan wordt het jaar waaronder het opgenomen is, gevolgd door een ?.
Na de datum zelf wordt achter de schuine streep het volgnummer gegeven. Dit volgnummer begint altijd bij /1. Zijn er varianten van een pamflet, dan worden die met een letter /1a, /1b weergegeven.

De titel
De enige manier om pamfletten zo te beschrijven dat ze later weer terug te vinden waren zonder ze te verwarren met soortgelijke, bleek te zijn om de titelbeschrijving te beginnen met de tekst helemaal linksboven. Dat levert uiteraard de nodige onzin-titelbeschrijvingen op. Vandaar dat u na die eerste woorden geregeld ... tegenkomt. Dan wordt er iets uit de tekst weggelaten en volgt na de drie puntjes in het algemeen de kop van het pamflet.
De titel wordt zo exakt mogelijk weergegeven zoals die in het pamflet staat. Dus inklusief taal- en typefouten en onzin. Bij het zoeken op titel moet u er dan ook rekening mee houden dat u op trefwoord niet vindt wat u zoekt. Dit kan veroorzaakt worden doordat u een hoofdletter typt en het woord in de titel in onderkast staat of een van de letters in het woord. Zoals bij alle zoekopdrachten geldt hier met name: zoek op een zo kort mogelijk gedeelte van een woord met onderscheidend vermogen ten opzichte van andere woorden. Laat in ieder geval de beginletter weg bij de zoekopdracht (hoofdletter/onderkast-probleem).

De vindplaatsen
Opgenomen zijn de verzamelingen van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam afd. Sociale Dokumentatie (UB). Deze afdeling is te vinden in het gebouw van het IISG. Verder GA Gemeentearchief en ISG Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. SA staat voor Staatsarchief. Daarnaast kunt u IAV tegenkomen, het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging. Deze laatste vindplaats wordt alleen vermeld voor pamfletten die alleen daar aangetroffen zijn. Bij een aantal pamfletten is de vindplaats binnen het betreffende archief opgenomen, met name bij het Staatsarchief.

De bibliografische gegevens
Aangegeven worden het aantal vellen papier, het aantal pagina's, formaat papier, soort papier, eventueel watermerk, druktechniek, lettertype(s), foto's, logo's en tekeningen. Is geen druktechniek aangegeven, dan is het pamflet gestencild. Het vermelden van lettertypen beperkt zich tot pica, elite, Bruxelles en de lettertypen die beschikbaar waren op de IBM-bolletjesmachines. Bij foto's en tekeningen is voor zover mogelijk was vermeld wie de fotograaf of tekenaar was. Vanaf de 90-er jaren verdwijnt de stencilmachine en vloeien de druktechnieken (printer, kopieermachine, systeemoff-set) zo in elkaar over dat niet meer met zekerheid vastgesteld worden welk apparaat gebruikt is. In die gevallen wordt doorgaans als druktechniek fotokopie vermeld.

Opmerkingen
Hier staan gegevens als de taal waarin het pamflet verspreid is, de plaatsen waar het pamflet in boeken of tijdschriften in facsimilé of alleen de tekst afgedrukt is, vindplaatsen waar iets over dit pamflet gezegd wordt, de oplage, verwijzingen naar andere pamfletten en andere opmerkingen.

Systematische indeling
Elk pamflet wordt voorzien van een systematische indeling. Hiervoor zijn maximaal drie velden beschikbaar. De indeling van de hoofdrubrieken is grofweg Amsterdam, Buitenland, Onderwijs en Wonen. Elk van deze rubrieken is in sub-rubrieken onderverdeeld. Zo zijn er de rubrieken Wonen, Wonen-huurverhoging en Wonen-kraken. Daarnaast zijn er naast de hoofdrubrieken nog een aantal kleinere rubrieken.
Zoals in elke systematische indeling zit het probleem bij begrippen die niet door die systematische indeling gedekt worden. De fiets is nog redelijk simpel terug te vinden in de rubriek Vervoer, al zal ook Milieu niet vergeten mogen worden. Bejaarden daarentegen hebben in de indeling geen plaats, zodat daarvoor op de tekst-zoekmethode overgeschakeld moet worden.
Het kombineren van systematische indelingen (Ams-W-Staa met Wonen-kra) kan tot snel resultaat leiden. Maar waarschijnlijk onvolledig doordat drie indelingen lang niet altijd voldoende waren om de hele inhoud van het pamflet of ook maar het uittreksel te dekken. Zo behandelt De Laatste Waarschuwing vele buurten in Amsterdam en diverse onderwerpen. Het stukje over de Staatsliedenbuurt kan dan buiten de systematische indeling zijn gevallen.

De ondertekenaars
De ondertekenaar is precies zo opgenomen zoals die in het pamflet voorkomt. Dus, net als bij de titels, met alle type- en taalfouten. In een aantal gevallen werd tussen haakjes vermeld wie de werkelijke uitgever was of een verduidelijking. Voorbeelden:

• Gemeente Amsterdam (niet uitgegeven door ondertekenaar, fp)
• uw nieuwe buren (uitgegeven door bewoners Keizersstraat 18, fp) of
• anoniem (uitgegeven door Kraakgroep Oud-West).

Die aanvullingen worden gevolgd door mijn initialen, fp. Behalve als de ondertekenaar anoniem is.

Hulp bij het zoeken

Een aantal zoekopdrachten is zinloos: het woord aktiekomité kan op minstens 2.304 manieren gespeld worden. Een aantal van de varianten (actiecommiette, aktiekommitee, akti-comiete, axie komiettee) zal niet of nauwelijks voorkomen, maar behalve dat je dat nooit zeker weet blijven er nog genoeg wel gebruikte spellingsvarianten over.
Bij tekst-zoeken moet u er rekening mee houden dat het taalgebruik sinds 1960 veranderd is. De Mobiele Eenheid heette begin zestiger jaren nog de Karabijnbrigade. De bejaarden van hierboven heten in oudere pamfletten ouden van dagen, in modernere pamfletten komen eufemismen als senioren voor. Vergeet niet in dit verband voor de zekerheid even op grijs of grijze te zoeken of op oma.

De aantallen

Het aantal in een jaar in de katalogus opgenomen pamfletten zegt iets maar niet alles over het aantal dat in een jaar werkelijk verschenen is. Een groot aantal pamfletten in een jaar zegt alleen dat er in dat jaar het nodige gebeurd is, maar niets over het gewicht dat die akties of gebeurtenissen op de loop van de geschiedenis hebben. In de hieronder opgenomen lijst met aantallen opgenomen pamfletten is afzonderlijk het aantal pamfletten in de rubriek Wonen vermeld en welk percentage dat van het geheel in dat jaar uitmaakt.
Opmerkelijk is op het eerste gezicht dat de roemruchte jaren '60 relatief weinig pamfletten voortgebracht hebben. In de Provo-tijd (1965/66) is het aantal pamfletten zelfs lager dan in menig jaar daarna. Daarbij dient wel bedacht te worden dat Provo-pamfletten bedoeld waren voor stedelijke verspreiding. De kraakbeweging gaf veel pamfletten uit bedoeld voor buren of buurt en komt daardoor, in aantallen, aanmerkelijk hoger uit.
De spreiding over de diverse jaren is te vinden op deze lijst

De samenvattingen

Van elk pamflet is een samenvatting gemaakt. Maar alleen de samenvattingen van de pamfletten uit de rubriek wonen en kraken zijn op deze site te lezen. De samenvattingen zijn zoveel mogelijk in de oorspronkelijke spelling van het pamflet. Een aantal woorden, zoals het woord onmiddellijk, is vanwege de leesbaarheid gestandaardiseerd. Typefouten zijn doorgaans verbeterd.
De lengte van de samenvatting zegt niets over de lengte van de oorspronkelijke tekst.

Tenslotte een naschrift van Frans Panholzer

Op de katalogus, ook zoals gepubliceerd op deze site, rust auteursrecht. U kunt de gegevens gebruiken om te zoeken en te gebruiken, maar zodra u uit de katalogus gedeelten gaat publiceren doet u er verstandig aan hiervoor aan mij toestemming te vragen. En als die geweigerd wordt, zich daaraan te houden.

18 maart 2005

Frans Panholzer
tel.(werk) 020 6868687
fax 020 6846315